MICHAELIS HOSPITALII EPISTOLARUM LIBER VI

 

VI, 1

Ad Carolum cardinalem Lotharingum. Tridentum. CIƆIƆLXIII

 

Dum tuus hic bellum germanus conficit armis,                                                  [A, p. 290]

Te cupiam causas istic praecidere belli

Eloquio, pietate, quibus tibi gloria venit

Magna Deo : nullis hominum non cognita fama.

Dissidium namque hoc animorum credere stultum est

Componi gladiis aut ferro posse micanti.

De numero demes aliquot, foecunda malorum

Terra dabit plures, illo perfusa cruore.

Perficies etiam reliqui ne forsitan ausint

Conventus agitare suos et obire sacella

Interdicta palam. Sed pressus et abditus ignis

Post quoque maiores ruet usque ad sidera flammas.

Ac ne ideo coeptum hoc memet damnare duellum

Forte putes, atque hos etiam insimulare vel illos

Stultitiaeve, malive animi et crudelis acerbique                                                [p. 291]

In patriam. Non hoc agitur nunc, maior et ista

Carmine silva meo est, nec temporis huius et oti.

Nunc mihi concedi satis est non apta levandis

Istius esse modi nostris medicamina morbis,

Sive quod hic pacem nostrae fundator amavit

Relligionis, abesse procul nos iussit ab armis,

Vim sufferre, patique suos et verbera, et ipsam

Mortem morte sua docuit, nec cogere quenquam

Nec terrere minis voluit, nec caedere ferro,

Sed potius mollire animos et pectora dictis,

Sive quod hanc animi, quod sit sine corpore, partem

Non chalybis, non ulla potest vis laedere ferri,

Irritus aut tenues conatus abibit in auras.

Lingua metu praesentis erit si muta pericli,

Vel mendax etiam, mens non mutabitur intus,

Proferet occulta in medium quandoque licebit.

Quod si principio vis unius insita nobis

Relligionis erat neque nos alia ulla subegit

Causa viros excire tubae clangore, negamus

Consilium placuisse Deo : peccavimus omnes,

Directaque via detorsit nos malus error.

“ Nemo unquam bello melior sit, sive secunda

“ Sive mala infelix commiserit alite pugnam.

“ Bella docent homines peccare metumque deorum

“ Excutiunt. Poenas infernaque Tartara rident

“ Hi quorum solis fiducia nititur armis :

“ Proposita esse bonis in caelo praemia rident.

Tolle metum legum, rigidi legumque ministri ;

Emicat et nullo retinetur sica pudore.

Imbellem timidumque valentior exuit armis

Et vita zonaque : fugit dispersa relictis

Rustica plebs laribus, densae (quae proxima) silvae

In caecas penitus latebras altosque recessus.

Adde colonorum subiecta incendia tectis,                                                           [p. 292]

Adde etiam captas eversis moenibus urbes,

Templa deum deiecta solo, caesosque parentes

Natorum ante oculos, natos ante ora parentum,

Abductas matrum gremio sine more puellas,

Stupra maritarum divos hominesque vocantum

Nequicquam auxilio. “ Sed inanes lenta querelas

“ Saepius ira deum longinquos reicit in annos.

At neque victorem sexus nec commovet aetas

Supplicis aut lacrymae genua ante superba voluti ;

Nullos ille deos, nulla aut delubra veretur.

“ Quem vero fortuna ducem non prospera vertit ?

“ Quem non ante bonum quanvis animique potentem

Altius evexit rapidis victoria pennis ?

Ut se contineat dextro Iove natus, at illi

Sunt tamen arbitrio comitum facienda suorum

Multa, malus vultu quae dissimulare magister

Cogitur, et tandem fiet dux milite peior.

Hos addunt animos victoribus arma. Quid autem,

Quid miser ille bonis prorsus spoliatus, avito

Pulsus agro ? Miseros una cum coniuge natos

Exilii secum comites agit. Utque leaena,

Cui sub rupe cava parvi stabulantur alumni,

Fertur acerba minans pecori pecorisque magistris,

Haud secus ille suos cernens periisse labores,

Exhaustam cellam, vacua horrea frugibus, omne

Instrumentum agri et villae cum bubus ademptum,

Nil adeo superesse, famem quo pellere possit,

Nec tam mente suum reputans quam coniugis atque

Natorum exitium, subito capit arma furore

Non assueta prius : quicunque fit obvius illi,

Notus an ignotus refert nihil, hostis, amicus,

Sternit et insontem spoliat nudumque relinquit.

“ Agresti ingenio nihil importunius usquam est.

Quid nostros homines templis arisque deorum                                                 [p. 293]

Abstinuisse manus argento credis et auro ?

Ac mihi de nostris sermo est. Nam scimus et illos

Templa sacerdotum calido foedasse cruore,

Ossaque iam vita functorum extracta sepulcris

Proiecisse solo, plumbi liventis amore.

Hae scelerum facies bellis civilibus ortae

In peius mores hominum vertere deumque

Excussere animis ; cuius, paulo ante, tuendae

Causa maiestatis, uterque exercitus arma

Ceperat, aut dici potius cepisse volebat.

Me puero quidam noster popularis habebat

Hoc proprium, ut securus iter nullo duce laevum

Carperet, inque viam cum se commiserat, idem

Admonitus nunquam regredi vel flectere vellet,

Turpe nimis ducens coepto desistere cursu.

“ Est adeo gratus suus insipientibus error.

Quam melius medici qui, quo nihil ante priora

Profecisse vident, adhibent contraria ; leges,

Decepti, medicas artemque valere iubentes.

Hoc nos illa modo nuper quae caepimus arma,

Ponere ne pudeat hominesque errata fateri,

Et magis apta malis quae sunt medicamina nostris

Quaerere : non longas armare in littore naves,

Non equitum peditumque externa adducere longe

Auxilia adversus patriam, non oppida muris

Cingere praesidiisque tenere minacibus arces,

Non iugulare vivos, laqueo vel stringere fauces,

Vicini aut rapidis immergere fluminis undis.

Quanam igitur ratione animis discordia nostris

Tolletur penitus, si nec victoria finem

Allatura mali est ? Si ponere praestitit arma,

Unde salus veniet non exspectata, quis huius

Et quis erit monstrator opis ? Deus ille Deoque

Natus erat, qui prima suis dum viveret olim                                                        [p. 294]

Discipulis mandata dedit, quae deinde nepotes

Acciperent, levia haud quaquam vel parva reponens

Praemia. Namque illos patrio succedere regno

Iussit et optivi cognominis auxit honore ;

Degeneres alios Satanaeque Ereboque reliquit.

Ille suos igitur vivens moriensque fideles

Aeterno comites sociavit foedere pacis.

Ille prius veniam superos pacemque precari

Nos docuit ; tum deinde velut quibus unus et idem

Omnibus in caelo genitor mortalibus esset,

Omneis instituit fraterno vivere more,

Alterius tanquam propriae meminisse salutis

Et nullum esse gradum, nullum discrimen amoris.

Iussit consilio miseros opibusque iuvare,

Erranti monstrare viam quae ducit ad astra.

Ac ne vita inopum despecta potentibus esset,

Unius amissae pecudis nos ponere curam

Et studium reliqui voluit gregis ante salutem,

Et, quod naturae longe disconvenit, hostem

Diligere, invitumque etiam servare, tueri,

Conciliare tibi, quanvis hunc perdere possis.

Si flecti nequit ille tuo sermone capique,

Huc alios adhibe : si restitat improbus illis,

Concilium patresque voca. Non pluribus unus

Par erit adiunctis, non tot feret ora loquentum.

Si nihil ista valent, sine vivat solus et omnis

Sanctorum in coetu divini muneris expers.

Hic primum datus ordo simul cum tradita nobis

Relligio, longos illaesus mansit in annos :

Necdum ullos animis fratrum discordia motus

Excierat. Divina colebant simplice cultu

Numina ; ritus erat simplex atque omnibus unus.

Ecquid enim tanto dubitent adstante magistro ?

Nec Deus ipse tamen non viderat ante futura                                                    [p. 295]

Dissidia, et simul ac terris excederet, iri

Distractum in varias sua turpiter agmina sectas.

Illi ipsi qui verba fluentia vatis ab ore

Audierant, praecepta sequi diversa docendo

More hominum coepere ; aliis, ut saepe videmus,

Assensere alii. Levis haec discordia quanvis

Infirmam et teneram potuit disperdere gentem,

Ni mox consilio seniorum oppressa fuisset.

Multa sequens aetas hominum portenta deinceps

Deteriora tulit quae non sunt ense recisa

Herculeo, non pulsa dolis aut fraude virorum,

Sed vitae exemplo, precibus, sermone potenti,

Congressuque patrum. Nihil unquam durius illi

Decrevere, nisi in lapsos semel atque relapsos.

Poena tamen vel summa fuit, prohibere scelestos

Templi aditis, sanctoque piorum excludere coetu ;

Ulcisci gladio miseros vel inutile prorsus,

Vel gratum non esse Deo placidumque putarunt.

Quo mihi tot versus, quid vel malesanus abutor

Auribus usque tuis, perdove iocosus inersque

Ponendas melius studiis communibus horas ?

Desieram versus iampridem scribere, coepit

Scribendi me rursus amor, dum forte Chenossam

Invisit regina suam natosque minores.

Speravique etiam fore te mihi non minus aequum,

Quam memini primis te mensibus esse vel annis ;

Et mala nos movere etiam praesentia, multo

Illa quidem maiora prioribus et tibi visis ;

Et locus admonuit, qui te nunc, magne sacerdos,

Detinet absentem patria procul, urbe Tridento.

Nae tu nae frustra Rhodanum superaveris amnem

Alpinasque nives, patriam dimiseris ipso

Temporis articulo, qui pene est ultimus aegrae,

Ni promissa facis, ni pestem a corpore pellis,                                                     [p. 296]

Qua graviter iamdudum ecclesia tota laborat.

Cura velim et ratio praepostera ne sit, ut ante,

Semper adhuc. “ Consulta malus bona subruit ordo.

Formandi mores primum, doctrina sequetur.

Sic faciles animos ad suscipienda parabis

Omnia : “ Nequicquam malecultae semina terrae

“ Optima credideris : lolium pro frugibus illa

“ Aut tribulos referet. Tris aut prope quattuor annos

Undique delectos tenuit Constantia patres ;

Profecere nihil. Mora nam quaesita regendis

Moribus est nova semper, ut actus is ultimus esset.

At Martinus, ubi summum est indeptus honorem,

Continuo Romam Lavinaque littora fugit,

Legatos regum atque ducum frustratus hiantes.

Quid pater Eugenius ? Cum se committere nollet

Iudicio fratrum, spoliatus honoribus absens

Excivit turbas, servos et ad arma vocavit,

Conductis operis synodum litemque diremit.

Hic si forte suis melior maioribus, audet

Arbitrio princeps alieno stare, patresve

Si cupiunt ipsi vitam mutare priorem,

Scribis uti, pax est toto sperabilis orbe,

Nec te longinquis istuc venisse pigebit

Finibus immensosque viae cepisse labores.

Sin ficta ista vides ac non sincera fuisse,

Et neque speratum potis es contingere finem,

Te nobis comitesque tuos refer ocyus, ante

Quam missos praeco faciat, ne forte puteris

Aut vidisse parum aut ventis mandata dedisse

Ambitione mala, spe vel corruptus inani.

Has quoque te dignum est tenues parvasque tueri

Relliquias Francorum ; at si contraria rebus

Obstant fata, boni est, cum fecerit omnia, civis

Nolle tamen cineri patriae superesse cadentis.

 

 

VI, 2
 

Ad amicos

Durus et agrestis soleo plerisque videri,                                                               [A, p. 297]

Nec curare animos aliorum iungere nobis

Aut retinere, velut stabilem aeternumque futurum

Exploratum habeam magni quaestoris honorem.

Quo tamen et multis spoliari contigit olim

Aetatis cursu medio vitaeque supremum

Ante diem, quamvis sapientibus et bene cautis,

Unde pedem tulerant et eodem saepe revolvi.

Et quoniam historiae veterum sunt fabula nobis,

Non adeo longinqua petunt exempla duorum,

Quorum etiam nunc fama manet, quos vidimus ipsi

(Clara togae atque fori duo lumina), nec tamen illis

Causa vel eventus similis fuit. Alter acerbo

Iudicio cecidit, nummos convictus avara

Accepisse manu contra quam legibus esset

Permissum patriis ; cessit muliebribus alter

Insidiis, nono post denique redditus anno.

Hunc sua nec virtus potuit servare ; nec illum

Ingenii sua vis et melle fluentia verba.

„ Tam favor et studium populi, tam gratia regum

„ Mobilis et fluxa est, tam lubricus omnis honorum

„ Est gradus et comitem secum trahit ille ruinam.

Haec fortem quamvis exempla recentia possunt

Deterrere virum, fama ne captus inani

Egregii et patriae studiosi nomina civis

Privatis odiis emat et mercede cruenta,

Neve nimis studii nimiumque ad publica curae

Adiiciat, tantum laturus iniqua laboris

Praemia, cum nihil ipse sibi, nil prosit amicis.

Iccirco sapere et certa resipiscere fini

Praecipiunt intraque modum consistere recti,                                                   [p. 298]

Et tanquam in vitio nimium in virtute reprendunt.

Nam turbasse Cato patriam saevosque tumultus

Dicitur excivisse, nimis pro tempore durum

Non sapienter agens civem morumque magistrum.

Prima gubernantis navem sapientia ventis

Haud unquam dare vela reflantibus, et mare saevum

Moliri contra. Quid enim contendere prodest,

Quo te desperes adscendere posse ? Vel arcem

Cur teneas, quam scis nulla vi posse tueri ?

Non equidem minor est obsistere regis amicis

Stultitia et vanas frustra consumere vires,

Quam si contendas digitis impellere montem,

Aut conere manu fluviorum sistere cursum ;

Nec bonus est actor, quanvis bene noverit artem,

Ni scenae servire sciet totique theatro.

Scitum illud patrumque vetus : « Qui nesciet apte

Fallere, mentiri palpumque obtrudere magnis

Regibus, hunc iubeo discedere protinus aula,

Seque referre domum panes ad furfuris atros ».

Utilius de iure aliquid concedere regis,

Multorumque animos et gratiam inire merendo,

Illius inviti quam rem servare, tibique

Invidiam atque odium multos adquirere in annos.

Ecquid enim tantum respublica praeter inane

Nomen habet, vel cui navas studiosus opellam,

Ipsi quae regi atque aliis male grata futura est ?

Tu speciem atque umbram sine re sectaris, ut olim

Qui fictae Veneris furioso exarsit amore ;

Aut qui Iunonis vetitos speraverat amens

Concubitus, falsa delusus imagine nubis.

Stultus qui vetera aut nunquam fortasse futura

Cogitat ; ipse sibi confingens somnia quaedam,

Negligit interea aut nescit praesentibus uti.

Vix animi regum dubiique tenentur amores                                                       [p. 299]

Obsequio ; neglecta fugit sed gratia ventis

Ocyus, infelix odium virtute paratur.

Seu laeti atque hilares ipsi non ora libenter

Tristia conspiciunt vultusque odere severos ;

Sive quod illorum tacitis obtutibus atque

Iudiciis sua facta putant, sua dicta notari

Omnia, damnari vitam moresque suorum.

Quod sentis, ideo tectum et tacitum intus habere

Et simulare iubent, aliud sed prodere vultu.

His alia atque alia adiungi quam plurima possint,

Quae sic percutiunt animum sapientis et extra

Gyrum traducunt pulchrae rationis, ut omnis

Oblitus decoris non semper honesta sequatur.

Non ego progenies lapidum, non Alpibus ortus

Sum gelidis, et mi materque paterque fuere

Ambo homines hominumque genus, nec saxea nobis

Corda malis immota cadentibus et sine sensu ;

Sed metuo, cupio, laetor doleoque, nec ullos

Experior motus solitos mihi mentis abesse.

Ergo cur inimicitias vel suscipis ultro ?

Cur abeuntve tuo tam multi limine tristes ?

Non homo sim, caris si non delecter amicis,

Aut bellum si ducam homines odisse, Timones

Quales nescio quos memorant congressibus ipsis

Abstinuisse hominum et vacuos errasse per agros.

Nulla mihi privata manet discordia, nullae

Vicinis mecum lites, subsellia nulla

Nomine rauca meo resonant, iucundus amicis,

Hospitibus placidus, famulis non durus et asper.

Vivo, nec invidiosa gravisque potentia nostra est

Ulli hominum. Haec ferme est rationum summa mearum,

Arbitrium quarum omne meum est omnisque potestas.

Non eadem ratio, si quid respublica nostrae

Commisit fidei tanquam tutoribus, unde                                                             [p. 300]

Non modo delibare nefas et vertere quicquam,

Verum etiam praestanda fidelis cura tuendis

Rebus, et adversum cautos vigilantia fures.

Tu regi puero, veluti datus a patre tutor,

Assideas, falli miserum pellique superbe

Omnibus adspicias fortunis, ut nihil illi

Iam reliquum praeter nomen titulumque supersit !

Si tibi vis non tanta animi est ac si minus audes

Concertare manusque opponere fortiter ambas,

Non saltem acclames et vociferere, malisque

Furibus adlatres, non ipso denique vultu

Terrifices animum atque oculos iniusta petentum ?

O te felicem plus omnibus atque beatum,

A quo nemo unquam vel turpe vel ausus iniquum

Poscere, quo mutum siluit praesente theatrum,

Cuius maiestatem oris non scena ferebat !

Has ego cum videam fraudes et furta, supinus

Dissimulem, passisque obducam lumina palmis !

In domini servis fraudi est tacuisse periclo ;

Perfidia est etiam pupilli prodere causam

Magna vel absentis rem non defendere amici.

At pietas patriae, pietas et debita regi

Omnibus antistat, cui non modo nectere fraudem

Vimque afferre nefas, verum et non ante futuris

Occursare malis omnemque intendere curam

Tam caro capiti ; non ipsam exponere vitam

Extremum scelus est, si quando tempora poscant.

Hoc vir nemo bonus faciat, nihil auferet ipse,

Nil auferre alios patietur ; et ut canis acer

Thesauros domini, vigil ut custodiet anguis,

Non metuens inimicitias odiumque potentum,

Non gladios, modo sit respublica salva suumque

Ius teneat. Taleis paucos audimus Athenis ;

Taleis et Fabios Romaeque fuisse Catones ;                                                        [p. 301]

Forsitan et decoris non expers Gallia tanti

Nostra foret, vates si tempora prisca tulissent.

At retinendus honos sapienti et gratia regum ;

Et, nisi vis cogat, nunquam ponenda potestas.

Horum immo iactura levis. Qui creditur esse,

Non est verus honos, signum magis illud honoris,

Indignis quod saepe viris dignisque videmus

Aetatis, meriti, generis discrimine nullo

Deferrique adimique. Manet tamen unus et idem

Vir bonus, erectaque oneri cervice resistit,

Quoque premi sese magis urgerique videbit,

Surget eo magis atque magis, vultuque superbo

Omnia calcabit, pedibus teret obvia quaeque ;

Victor honoratum tandem caput inferet astris.

Exilium metuunt, quorum tenet improba mentes

Ambitio, qui vana magis speciosaque rerum

Suspiciunt, mortemque putant sine regibus esse

Privatamque domi procul aula degere vitam.

At sapiens nec solus erit, cum solus in agro,

Solus desertis Libyae spatiabitur oris.

Semper enim magnum et praeclarum cogitat, aut se

Dignum aliquid, fidis circum stipatus amicis,

A quibus, adversa neque tempestate, nec ullis,

Ut mos est hominum, fortunae casibus unquam

Deseritur ; quos cum lassus, si forte, legendo

Deposuit manibus, conscribit et ipse legenda,

Praesentique bonus venturoque utilis aevo.

– Est aliquid laudis doctrinae gloria partae !

– Sed maiora, vide, ne sint praeconia, cum sic

Laudamur : « Fuit ille bonus facilisque rogando,

Nullum unquam a sese tristem discedere passus,

Indulgens recta ac non recta petentibus aeque

Omnibus ». O dignam sapientis nomine laudem !

Sic puer, et patrii laudatur prodigus aeris.                                                           [p. 302]

Malo supercilium Cassi putealque Libonis,

Aut Areopagi pallentibus horrida nexis

Iudicia, et rigidos legum iurisque ministros,

Quam genus hoc hominum mutabile semper in horas,

Fortunae, quoquo se verterit illa, sequaces

Intendens oculos, ut quae convertitur herba

Solis ad adspectum semper radiosque nitenteis.

Non ego sum blandus, fateor, nec inania capto

Nomina, non studeo popularem adquirere famam ;

Nec tamen inclusus tecti penetralibus imis,

Praebeo difficiles aditus venientibus ad me,

Nec gravor auriculas hominum praebere querelis.

Omne adeo nobis tempus consumitur in re

Communi ; si quid reliquum, impertimur amicis

Et studiis ; privata nihil moror, haud quia sperno,

Sed curam uxori potius famulisque relinquo.

Ipse verecundis et honesta petentibus, ultro

Omnia concedo porrecta fronte manuque.

Nec regis cura sum parcior, ac neque demo

Laudibus et meritis hominum quae praemia dantur.

Angor at indignos mercedem ferre bonorum.

Ac multi cum multa petant et iniqua, negari

Multa etiam multosque repulsam ferre necesse est.

Si studiis hominum properem servire, necesse est

Offendi regem et patriam fortassis et ipsos

Saepe deos. Iucundus et his, iucundus et illis,

Nemo diu simul esse potest, utrumlibet opta !

Praetulerim superum et verae virtutis amorem

Omnibus humanis pretio et mercede redemptis !

Sera licet, potiora tamen sunt illa bonorum

Praemia, nec gemmis Arabum mutanda nec auro,

Quae Deus aeterno iampridem foedere nostris

Pactus avis transmisit ad omnes deinde nepotes.

Stultum est incertis postponere certa, caducis                                                  [p. 303]

Perpetuos mansura dies, et inania veris.

– At mandata sequi debebas regia. – Quid si

Nunc vult, mox paucis ubi se collegerit horis

Idem nolet ? Age, haec longum mansura voluntas

Non potior, quam praecipitans animi impetus expers

Consilii subitis impulsus motibus ? Aut non

Paucorum tolerabilior brevis ira dierum,

Quam dolor aeternus culpae comes, et mala semper

Consilia eventus post allatura sinistros,

Si quando auctoris regem factique pigebit ?

Et muto nihil ipse tamen, quicunque sequetur

Exitus, invitique suam rem pergo tueri

Principis, et si nulla futura est gratia facti.

Has habui causas, posthac mihi ne quis acerbam

Naturam, mores, vitiumque aetatis et annos

Obiiciat. Si dissimulem facilisque remittam

Omnia, si patiar dissolvi vincula legum,

Vivum me salvumque volent, his utar amicis

Et sociis. Quam multa putas mihi commoda rerum

A magnis oblata viris ? Quae si sequar, omnes

Divitiis Crassos superem, vivamque beatus

Magnas inter opes, legum securus et urnae,

Iucundus magnis, regi iucundior ipsi.

Hinc me sollicitant nati, simul uxor, amici

Ambitione mea subnixi et honoribus amplis,

Ne se destituam veriti, ne stultus omittam

Temporibus ventisque secundis, dum licet, uti,

Incusemque meam post sero fluentibus annis

Stultitiam, atque optem mihi tempora lapsa referri.

Iidem illi (nam res sua quenque domestica tangit)

Exprobrant, quicunque locum hunc tenuere priores,

Multum illos iam tum soboli cavisse futurae

Immensasque suis liquisse nepotibus olim

Divitias ; extare palatia condita magnis                                                                 [p. 304]

Sumptibus, et Pario constructas marmore villas ;

Hunc ipsum heroem, qui me modo proximus anteit,

Divitiis opibusque omnes superasse togatos ;

Contemni sine re nomen virtutis honestum,

Inferiore mori censu mihi turpe futurum

Heredique nihil morientem linquere praeter

Funus et exsequias, et longa in tempora luctum.

Hos ego iure meo tanquam mihi sanguine iunctos

Castigem ac iubeam nihil a me turpe malumque

Exspectare. Sed heroum qui se Phryge natos

Hectore contendunt, Hecubae Priamique nepotes

Difficile est regere atque animos inflectere dictis.

Nam neque iura tenent hominum communia nec se

Legibus obstrictos civilibus esse fatentur.

Nunc vi rem ferroque gerunt ; quodcunque libido

Suaserit, omne suum ducunt ; nec sacra profanis,

Publica privatis distinguunt iure vel usu.

Sic putat exemptam seseque a plebe remotam

Nobilitas, si vivit iners legumque soluta

Iudiciique metu, si caedibus omnia complet,

Si praedas abigit, si peierat et maledictis

Incessit superos et numina magna deorum,

Nec miserae plebis vulgique ignobilis esse,

Per magnos iurare deos, proprium decus illud

Nobilium, quibus est dis proxima pene potestas.

Haec vitae ratio est, his se distinguere signis,

Atque notis vera qui relligione manerent

Quique pie colerent caelestia numina divum.

O male signatas pecudes, et ovile probrosis

Distinctum maculis ! Non hic non, o bone pastor,

Grex tuus, at soboles potius monstrosa luporum !

Albi sunt niveique greges quos pascis ; at illis

Cor nigrum interius, nigra lingua, nigrumque palatum,

Nigri sunt animis, nigri sunt corpore toto.                                                           [p. 305]

Ut recte vero statuas, quid me inter et illos

Intersit, certis poteris cognoscere signis.

Pacem isti metuunt plus hostibus et data caelo

Otia, percussumque velint confundere foedus.

Iudicia e mundo cupiant et tollere leges ;

Prorsus nulla rei communis cura, iacentem

Si patriam videant ipsumque in pulvere regem,

Erigere haud conentur humo ; sua denique tantum,

Non sacra sunt illis, non sunt et publica curae.

Nos pacem colimus, nos perniciosa saluti

Principis et patriae civilia bella timemus,

Nos leges patrias regumque edicta tuemur,

Odimus armatos non lege aut more tyrannos ;

Nec salvis accisa tueri publica nostris

Possumus, aut patriae cupimus superesse cadenti.

Et mirare animis tantum differre, vel imis

Sensibus, inter quos tanta est distantia morum ?

Tum mirere magis, si quid commune fuisse

Nobis aspicias, praeterquam hunc aeris usum.

Non illi me ferre, neque illos ferre ego possum,

Quanvis nulla mihi species oblata pericli

Obstiterit nullumque recusem ferre laborem,

Dum patriae prodesse sciam. Respublica testis,

Testis et exactus bellis civilibus annus,

Quae vetui provisa diu, iam tempore longo

Invitis eadem postquam venere repressi

Hostibus antiquis ; pro quo tamen horrida nobis

Praelia commorunt, sese non posse putantes,

Me nisi sublato, patriae delere parentem

Et magno sobolem deductam rege Capeto.

Cum genere hoc hominum contendimus anne ferarum,

Non ratione vel iis sapiens quibus assolet armis,

Sed quibus inter se tigres torvaeque leaenae ?

Nec statione tamen nostra decedimus unquam,                                              [p. 306]

Tantum animi nobis caelo datur ! – At tibi virtus

Ista quid attulerit, patriae nisi prosit et urbi ?

Quin tu, quando illi monitis parere recusant,

Perpetuas leges et formidabile nomen

Imperii, cippos, et tetri carceris umbram

Horridus intentas, poenamque a gente reposcis

Immani et scelerum plena ? – Mihi deesse monenti

Verba putas, animumque, ita si feret usus, agendi

Legibus. At per se ipsarum vis irrita legum ;

Nil opis, auxilii nil suppetit, a quibus esse

Debeat, aut metuunt, aut non aliena dolentes

Aspiciunt ; et quae poterant succurrere tantis

Sola malis, ea muta iacent oppressa timore

Iudicia [et nullo languentes vindice leges].

 

VI, 3

Ad Carolum cardinalem Lotharenum

Carole, sinceri videar malefunctus amici                                                               [A, p. 306]

Officio, graviterque nimis peccasse, dolorem

Si non ipse tuum, transacti ut temporis olim

Gaudia, participem. Quid enim tibi prospera paulo

Amplius ad laudem tribuit Fortuna benigne,

Cuius ego in partem meliori sorte vocatus

Non fuerim ? Tua mi patuit domus intima semper,

Nec tua, nec fratris mihi gratia defuit ullo

Tempore. Cum vestra pariter succrevit et aucta est

Res mea ; crevit honos cum vestro noster honore.

Non ingratus ad haec ; potui quae solvere, solvi

Qualiacunque libens manibus tibi carmina plenis,

Carmina divinas fratrum memorantia laudes

Pace tibi partas, fratri florentibus armis.

Carmina persolvi ; nec enim mihi munere tanto                                                [p. 307]

Merces digna fuit, nec quid largirer habebam.

      Nunc Deus (humanis nihil ut durabile rebus)

Quando nos tanto percussit vulnere, quantum

Speravit nec vestra domus, nec Gallia, quanvis

Sentiat iratum longo iam tempore Martem,

Haud decet in maiore tuo fidissima casu

Pectora deesse tibi : si quid mea carmina possunt,

Possum si quod, egens solaminis ipse, levamen

Ullum afferre tibi, luctum si demere luctu,

Incipiam solito et populari more querelis

Respondere tuis ; si nil vulgaria prosunt,

More sacerdotum proprio, depromptaque sacris

Argumenta feram tibi non incognita libris.

Natus homo periit, quaenam tibi causa dolendi ?

Omnibus est ea lex praescriptaque regula : quicquid

Nascitur, intereat permenso fine necesse est.

Non illi propria aeternumve fruenda per aevum,

Non alii cuiquam concessa est vita ; sed eius

Qui dedit arbitrio mansura sequentibus annis

Quam volet ille diu ; nec fas mortalibus ultra

Ferre pedem, fatisque negatas quaerere causas.

Hanc si iure suo dictam sine tempore legem,

Ante expectatum veniens exercuit, etsi

Nil aliud causae suberat, tamen opto doceri :

Quae fraus quaeve tibi est iniuria facta, vel illi ?

Multa quidem fieri temere plerisque videntur,

Et sine consilio ; ratio quibus at sua constat.

Sed Deus occultam voluit mortalibus esse.

At tanti capitis gravior iactura fuit quam

Mille virum, nullique adeo tolerabilis uni.

Magnum morte tui fratris respublica damnum

Fecit ; ut amisso quondam pupilla parente,

Solave defuncto moerens ut coniuge coniux,

Aut si res alia gravioris imagine damni                                                                  [p. 308]

Signari potuit. Dolor hic partitus in urbes,

Oppida privatasque domos, et millia sparsim

Multa virum, loca tot spatiis divisa colentum,

Debuit esse tamen levior facilisque ferendo.

Ut si tempestate gravi communiter omnes

Iacturam faciant, non est gravis illa perinde

Ac cum de proprio fit tantum unius acervo.

Tu vero tanquam iusta plus parte recepta

Communis luctus, alio non aequa ferente,

Praecipuo moerore iaces affectus, et uni

Credis, amice, tibi plus omnibus esse dolendum.

Scilicet ille suis animal ut inutile tantum

Natus erat, non et patriae, non denique regi !

      Atqui tanta viri virtus, et libera morte

Debuit, et nullis obnoxia casibus esse.

Sed neque vis animi, nec corporis ulla tueri

Quenquam saeva potest adversum spicula mortis.

Nec tutata sua est sapientia Davide natum,

Nec potuit Samson oculos subducere morti,

Nec satus Alcmena, fidentes viribus ambo,

Nec qui divitiis praestant opibusque tyranni

Mortem ipsam fugient. Omnes Acherontis avari

Praeda sumus, lethique viam calcabimus omnes.

Mors fuit at matura nimis, matura videtur

Semper, et opportuna bonis mors omnibus aeque

Puberibus, pueris etiam senibusque : nec ullo

Definita homini certo sunt tempora vitae

Curriculo ; trahit huic, alii mors corripit annos.

Ille mihi satis ille diu vixisse videtur,

Cuius honesta fuit non turpis clausula vitae.

Non tibi poma legi solida atque integra videntur

Autumno melius, quam cum iam sidere tardo

Frigoribusque victa, cadentia sponte, leguntur.

Iam medium vitae spatium confecerat ille                                                           [p. 309]

(Qui nostri est hodie cursus longissimus aevi).

Hic flos delibatus adhuc florentibus ipsis

Corporis ingeniique fuit si viribus, acta

Praeteriitque etiam vitae pars optima, necdum

Gaudia turbavit melli permixtus amaror,

Quo petimus stulti spatium protendere vitae ?

Quaeve hominis reliqua est aetas nisi plena laborum ?

Praeterea toto plagas acceperat ille

Corpore, multum etiam pugnans effuderat olim

Sanguinis, effoetum porro invalidumque senecta

Exceptura fuit ; morbi simul agmine facto

Innumeri, quales secum gravis attrahit aetas,

Illius exiguas vires animamque tulissent.

Omnia quae fugit moriens, nec longius annos

Produxit quam vita solet iucunda videri.

Integra bellum est etiam decedere fama,

Linquere florenteis titulos laurumque virentem.

Saepe quibus prima favit Fortuna iuventa,

Deserit illa senes, gaudetque illudere longo

Successu rerum tumidis, et vertere pulchre

Facta tot ante dies momento temporis uno.

Non ignota tibi libris exempla Latinis,

Hebraeis pariter Graecisque adducere possem,

Et Cyrum, et Iudam, et regem Lacedaemone claudum,

Pompeium Crassumque ; nec istis Gallia nostra

Testibus exemplisve caret (sed parcere malo

Nominibus) ; qui si Fortuna forte secunda

Oppeterent, merito felices atque beati,

Hoc vitae spatio quanvis breviore ferantur.

Nam si peccatum semel est, nihil illa priora

Quanvis multa iuvant ; et mentibus altius haeret

Ultima quaeque recens postremi infamia facti,

Quam veteres partae magna cum laude coronae.

      Indignum vero tantum virtutis honorem                                                       [p. 310]

Imbelli cecidisse manu tacitisque petitum

Insidiis, quem Marte invadere nullus aperto

Audeat. Id vero fatum commune viris est

Fortibus. Ipsa viri virtus invicta subegit

Rem tentare dolis. An quisquam Caesare, magno

Illius aut genero, Romaeve auctore Quirino

Fortior ? Incautos dolus hos tamen abstulit omneis,

Pelidem, et similes eius quicunque fuere.

Nec minor ex isto fuit illis gloria casu.

      Ergo non insueta lues indigna virisque

Fortibus, aut non illa suo mors tempore venit.

Nec tibi praecipua est lugendi causa, vicem ni

Deploras lugesque tuam ; solumque relictum

Occiso te fratre doles, nec ducere vitam

Suave putas tanti privatum lumine fratris.

Ista, vide, ratio satis ut sit honesta ; dolere

Interdum alterius damnis conceditur ; at non

Flenti erepta sibi sua commoda parcimus aeque.

Tu vero divina puer qui dogmata sacris

Fontibus hausisti, quae nunc tibi suaviter ore

Mellifluo manant attentae plebis in aures,

Tu revoca in mentem sapientis verba magistri,

Qui fraterna sibi maternaque nomina iunctis

Sanguine vix tribuit. Sed eos pia numina sancte

Qui colerent, summi facerent mandata parentis,

Discipulos digito monstrans : « Hi sunt mihi fratres,

Haec mihi mater » ait. Quid patris morte recenti

Audita, veniam comitum cum posceret unus

(Iusta videbatur curandi causa paterni

Funeris), ecquid ei tum rettulit ? O bone, mecum

Hoc age, dum superas unum hoc age, luce carentes

Et vita functi, sine, mortua corpora curent.

Noluit expertes prorsus nos esse doloris

Qui Lazarum flevit ; longi sed tempora luctus,                                                   [p. 311]

Clamores nimios lacrymosaque verba notavit,

Ut forwti nec digna viro. Nam vivere sanctas

Qui credunt animas extincto corpore, rursumque

In sua post longum redituras corpora tempus,

Semper ut in caelis vita meliore fruantur,

Corporis affectum hunc anima sensuque carentis

Rectius appellent somnum placidumque soporem,

Quam qualem subeunt animalia caetera mortem.

      Defunctos igitur qui luget, sive propinquos

Sive alios, stulte aut recubantia molliter ossa

Prosequitur lacrymis, aut non satis ille videtur

Credere susceptura novam post corpora formam.

Quae decursa animo cum sint tibi, nota magisque

Unguibus illa tuis, nisi re praestabis, abuti

Omnes te studiis, et inania fundere verba

Clamabunt. Quam tu culpam vitare memento !

Quid si propositi immemorem vitaeque prioris

Ambitio cum ferret (ut optima quaeque videmus

Ingenia immodico traduci laudis amore),

Te Deus ancipiti diversa negotia mente

Amplexum, sacris operam modo ponere rebus,

Commissique gregis voluit succedere curae,

Cum reges et regna tuis constricta teneres

Consiliis, ferresque tuum super aurea nomen

Sidera, nec tantum caperet iam Gallia civem ?

Ipse tibi causas, animum quoque fratris ademit

Morte tui, quo maior erat fiducia vivo,

Sicque duas animas pariter servavit in una.

Quae mens, et quis erat tibi spiritus, aurea quando

Transiit ad Rhetos fraterni fama triumphi ?

Tum veluti longum Fortunae victor in aevum,

Et tanquam pedibus premeres humana superbis

Omnia, nec quicquam tibi rerum obsistere posset

Divitias et regna tuis usumque parabas                                                                [p. 312]

Aeternum et solidum vitamque labore carentem

Inscius haec nec quaeri armis, nec posse teneri,

Intentans etiamque minas, et longa locorum

Exilia intentans extrema pericula victis,

Et iam distribuens vacuos victoribus agros,

Distribuens aliis ereptos victor honores :

Haec tu more hominum secura mente putabas.

Nam paucis moderata fuit victoria ; pauci

Parcere subiectis animo potuere virili.

Aut tua si te nota mihi clementia tale

Nil patitur versare animo, fortasse ministris

Succumbas aliud suadentibus et bona mentis

Propria sustineas alieno victa furori

Cedere. Civilis vitium commune duelli.

Cum Deus aetherea demisit fulmen ab arce

In ducis immeriti clarum caput, omnis ab illo

Tempore militibus animorum concidit ardor,

Omnis et ad placidam conversa est Gallia pacem.

Non placuit superis hanc vita et sanguine causam

Decidi, ferroque homines aperire cruento,

Ambiguas voces et mystica sacra deorum ;

Quae quia tractamus digitis oculisque tuemur,

Scire velim (nam nemo magis te cernit acutum)

Quae nunc cura tuae successit, Carole, menti                                                   

Quidve paras animo diversa prioribus illis ?

Ante quidem motus varios et bella tonabas,

Nunc pietas verusque Dei tibi cultus in ore est,

Pascendi nunc cura gregis, nunc otia laudas,

Nunc invisa Deo funestaque praelia damnas,

Et caedes hominum ; nunc et secedere Remos

Instituis cum docta hominum placidaque cohorte,

Cum veterum libris, quorum tibi copia magna est.

Quae duo si conferre velis pugnantia valde

Consilia, invenias tantum praestare priori                                                            [p. 313]

Posterius, quantum melior pax aurea bello.

Fratris erat tam magna tui, tam cognita virtus,

Ut cuius dux ille fuisset partis, in illam

Concessura simul fuerit victoria partem.

Non ideo belli cupidus fuit. Otia vivens,

Otia laudavit moriens velut optima. Sed qui

Fidebant illo comites ductore, duellum

Malebant potius, capti dulcedine praedae.

At Deus hanc regni sortem miseratus ab alto,

Insontem hanc animam meliori in sede locavit,

Et multis hominum vitam dedit unius emptam

Morte viri, tristemque luporum e faucibus escam

Eripuit. Sua non isti succedere plorant

Consilia ; in caelis securus at ille malorum

Ridet, et amissae nolit se reddere vitae.

Haec si ferre tibi luctum minus omnia possunt,

Illa precum saltem iamdudum tradita nobis

Formula te moveat, qua nocte dieque solemus

Compellare Deum (rata sit tua nempe voluntas

In caelo et terra), cuius perquirere causas,

Aut etiam placitis obsistere velle superbum est.

Plura tibi (nimis ista licet) ne scribere possim,

Impedior magnis et multis, Carole, rebus ;

Impedior lacrymis, et copia deficit, et non

Convenit inculcare tuis puerilia doctis

Auribus argumenta, nisi hanc (ut semper) amori

Das nostro veniam tristis seu laetus, et omnes

Versibus esse meis faciles venientibus horas,

Omnia amicorum communia tempora ducis.

CIƆIƆLXIII

 

 

VI, 4
 

Sermo

Ut qui se tecto aut saxo deiecit ab alto,                                                                [A, p. 314]

Haud facile in lapsu medio se sustinet, ima

Dum petat et prono terram gravis opprimat ore,

Sic vehit elato quencunque per aera curru

Ambitio, non ille potest retinere fugaces

Certus equos, medio vel in aequore sistere cursum ;

Fertur at invitus quo se permisit et alis

Icarus ut praeceps delabitur igne perustis.

Forsitan at laudis, venia sit digna, cupido

Ingeniis ferme melioribus insita semper,

Et sublime volans animi vis, nescia cuiquam

Cedere, seu maior seu par se comparet illi,

Hactenus ut vir praeesse viris velit atque subactos

Imperio regere. At vero si pergere tendet

Altius atque sua superos detrudere sede,

Divinosque sibi demens apposcet honores,

Sentiet ille brevis caelestes numinis iras,

Terribiles sonitus deiectaque fulmina caelo,

Aut aliud dirum poenae genus ; et neque speret

Placari dein posse Deum quem offenderit ultro.

Ipse sui vindex et inexorabilis ultor

Numinis est ; nec quenquam hominum patiturve deorum

Aequa sorte sibi tanto succedere regno.

Sed cur nos vetera haec ? Deus est nam fabula nobis,

Et multos Epicurus habet lutulentus in aula

Discipulos passim, multos et in urbe ferentis

Mortales animos una cum corpore solvi ;

Et nullos caelo esse deos, aut capere segnes

Otia nec curam nostrarum assumere rerum.

Nam sentire modo haec impuneque dicere nostris

Moribus occipiunt legumque in nostra relictis                                                    [p. 315]

Hostibus antiquis conversus viscera mucro est.

Attamen et Christi nomen praetexitur aris

Omnibus, et nostram Christi de nomine gentem

Dicimus ac vulgo Dominumque Deumque fatemur.

Nos rerum species et nomina sola tenemus,

Nomina propter opes et quos ecclesia fructus

Suppeditat dominis felicibus ubere cornu.

Nemo te appellet, nemo te, Christe, sequatur

Nudum inopemque : tuos tua membra sitique fameque

Spernimus enectos, nec potu escave levamus.

Belligerare tamen vitamque exponere causa

Iactamus nos posse tua, nec parcimus ullis

Sumptibus ut Christi numen gens omnis adoret.

O vafer ingenii ! Sperasti credere dictis

Posse tuis hominem qui te modo noverit ullum ?

Nomen habes tantum, quid habes at caetera Christi ?

Non tua facta vides simulatam prodere vitam ?

Si tibi rem salvam fore sponsor idoneus olim

Promittat, certumve habeas nil prorsus acervo

Delibatum iri, te bello et pace futurum

Incolumem, non te commoris ut omnia prorsus

Templa solo delapsa ruant pedibusque trahatur

Relligio. Stat nam pro relligione tibi res.

Quid vero, quid tu hos pullo qui vestis amictu

Aut alio quovis (nec enim color omnibus unus),

Cum tristi facie intendunt lacrymantia caelo

Lumina seque viam clamant monstrare salutis

In mediisque cient verborum fulmina templis,

Quidnam agitare putas animo, quo tendere cursum,

Et quid propositi, quam spem mercedis habere ?

Divitias aurumque petunt et publica fisco

Aera dari et magnis cum fructibus aurea templa.

Quae simul ambitione sua studioque tulere,

Dilapsos videas pictis excedere templis,                                                              [p. 316]

Ex illaque die conscendant pulpita nunquam,

Vocem edunt nullam ad populum, nisi ut, aucupis instar,

Auribus et reges capiant et regis amicos.

At tetram ingluviem ganeis infamibus explent,

Vino, deliciis foedaque libidine pleni.

Sed me dulcis amor patriae iustumque novorum

Regum hominumque odium fixa haec mutare volentum,

Et sincera Deo pietas et debita regi,

Abduxere procul sermonis tramite coepti.

Ut redeam, sua (commoneo) bona quisque fruatur,

Vivat quisque sua contentus sorte ; nec illas

Quas aut non didicit, quas non conceditur aut quas

Dedecet, haud unquam temerarius appetat artes.

Quam semel optasti, quaecunque vel obtigit olim,

Hanc cole semper, ama semper, nec desere Spartam.

Si plebs sacra velit tractare, profana sacerdos

Impius est ; si saevus equis, si gaudeat armis,

Sive malis hominum, seu praeda et sanguine fuso,

Si statuit patriae muros, si vertere gentem,

Si veteres pulsare novosque inducere reges,

Si vexare Deum caeli terraeque potentem,

Immanem furiam dicas, os praeter habentem

Nil hominis, qualem vates finxere Chimaeram,

Scyllas latrantemque canino more Charybdim.

Haec tamen haec Franci portenta feruntque videntque,

Illius antiquae obliti virtutis avorum.

Ipsa suos coluit semper quae libera reges,

Respuit externos, nec cuiquam ferre negavit

Auxilium populo pro libertate roganti.

Tunc animos pascebat honor, tum vera duelli

Praemia ducebant regis populique favorem.

Nunc emitur miles magno, nunc transit ad hostem,

Conditio melior si fertur et amplior illi.

Unde malum hoc ? Ab eo nempe est qui dividit aurum                                  [p. 317]

Corrumpitque animos turpi mercede redemptos.

Quo nummi, aut istis cui tanta potentia nummis

Quaeritur ? A fisco est desumpta pecunia, regis

Praesidio miles simulatur et arma parari,

Pro quo mille mori cupiant vel mortibus omnes,

Omnibus obiiciant pro quo sua corpora telis.

Ergo non regis metus est, aut cura salutis,

Cura suae potius. Quid enim satis esse tyranno

Tutum securumque potest expersque timoris ?

Quid si etiam simulatque metum fingitque periclum

Ut patriae muros armatus et occupet arcem ?

Hic gradus, haec ratio fuit omnibus una tyrannis,

Ut se praesidio, communibus atque iuvari

Auxiliis peterent : ea protinus arma virosque

In patriam vertere suam durumque subactis

Civibus imposuere iugum. Quae nos mala nunquam

Antehac experti, nostris non posse putamus

Accidere, acsi aeterna forent immotaque, regnis.

Ergo prospicere et longe ante cavere memento,

–Impediunt regredi quia plurima sero volentem –

Et ne demersumque paludibus inque volutum

Coeno ulvaque caput nequicquam attollere tentes ;

Aut rapidas flammas et quem succenderis ignem,

Mox si poeniteat, ne non restinguere possis ;

Et semel inscenso vel equo rapidisve quadrigis,

Ne premere ac retro nequeas vestigia ferre.

Quod si stulta duces audacia longius actos

Extulit ut nequeant medio consistere cursu,

Hos saltem moneo comites scelerisque ministros,

Quos dolus aut falso species obiecta bonorum

Impulit in fraudem, mature immania coepta

Deserere, integris etiamque abscedere rebus,

Ut deiecta sua mala mens spe et viribus orba

Concidat authoremque suum modo poena sequatur.

 

 

VI, 5
 

Sermo de libertate scribendi

Scriptorum quosdam libertas et stylus audax                                                     [A, p. 318]

Oblectat, vitiumque severa voce notatum

Alterius ; plerosque iuvant sine felle molesti

Nullis versiculi, quales scribuntur in aula.

Diversa haec, ratio tamen ut sua constet utrisque.

Nam mores hominum scriptis formare legendis

Et vitia extirpare animis, labor Hercule dignus,

Verum ingratus eis, sua qui recitante poeta

Agnoscent scelera, aut de se dici illa putabunt.

Cautior is quicunque virum demulserit aures,

Aut levibus nugis aut corruptrice bonarum

Laude voluntatum, nec quenquam offenderit unum.

Quae ratio, quia blanda nimis fortique videtur

Haud condigna viro, nobis explosa recedat.

Sed neque scribendi satyram tetroque notandi

Carmine personas quas designaveris, author

Esse velim. Modice laudentur facta virorum

Fortia, culpentur modice, aut, si postulet usus,

Vis adhibenda etiam vocisque animique dolentis !

Ne tamen appelles proprio vel nomine quenquam,

Aut ita significes, ut, postquam dixeris, omnis

Ardentes oculos coetus convertat in illum.

Nuper Aretinus Venetae se clauserat urbis

Moenibus, unde velut celsa sublimis ab arce

Omnes Europae reges figebat acutis

Incessens iaculis et dirae verbere linguae ;

Atque illum missis omni regione tyranni

Placabant donis. Tantum mala vatis avari

Lingua potest ! At ei clarae tutela nec urbis

Profuit, lonio longe regnantis in alto,

Non circunfusae miserum texere paludes,                                                          [p. 319]

Quin meritas laeso poenas exsolveret orbi

Terrarum, dignum vel haberet carmine funem.

Nobis Attellana, vetus comoedia nobis

Displicet. Omne velim sit castum et lene poema,

Sit mistum gravitate, vacet risuque iocisque,

Qualis sermo fere est media testudine templi

Ad populum magno quem personat ore sacerdos.

 

 

 

VI, 6
 

De bello civili. Ad Chr. Thuanum P. P.

Sive malum hoc, Pandora, tuum, vindictaque furti                                           [A, p. 319]

Nobilis, ad seros permanans usque nepotes,

Seu genus infelix Ereboque et Nocte satarum

Incubuit terris et saevi peste veneni

Infecit late populos ac mutua sparsit

Inter nos odia et belli civilis amorem,

Seu mens cuique sua est nutrix fomesque malorum,

Urimur invidiaeque occultis ignibus intus,

Urimur ambitione gravi, simul ardor habendae

Augendaeque rei mentes inflammat avaras.

Inde, velut corvi Harpyiaeve aquilaeve rapaces,

Quas metus immundae semper famis anxius urget,

Expellunt alias omni regione volucres

Nec parcunt propriis, tanta est vesania, pullis ;

Aut multis canibus cum forte paropside in una

Obiicitur cibus, hunc trahere ad se mordicus omnes

Contendunt ; siquis melior tum viribus, illo

Vi potitur, reliqui circumstant murmure magno,

Ereptamque petunt per mutua vulnera praedam ;

Sic homines vel opum cupidi vel rursus honorum,

Praesertim a magno quae rege secunda potestas,

Mille dolos et mille vicissim retia tendunt,                                                          [p. 320]

Mille modis certant alienum extinguere nomen,

Ut soli iactare caput videantur in aula.

Scinditur in varias domus omnis regia partes.

In medio nullis antiqua lege Solonis

Esse licet, quicunque nec his nec adhaeserit illis,

Hostis erit referetque odium suspectus utrisque.

Ipsi autem proceres nunquam discedere regis

A latere : huic astare diem, quam longa, per omnem,

Largiri atque auferre quibuslibet ; omnia nutu

Dispensare suo, solis committere amicis

Imperia et summos populorum atque urbis honores.

Iam reliquos prohibere domo, prohibere benigni

Principis adspectu ; iam, quae foedissima res est,

Criminibus fictis absentis rodere famam,

Dum longinquus abest et dum securus honorum

Vel privata domi vel publica munia tractat.

Turpe duci magno est etiam deferre nocentem

Criminis et regum mulcere his vocibus aures !

Flagitium, premere insontem et sine crimine vitam !

Tu vero, qui te priscis heroibus ortum

Unius et magni comitum descendere Carli

Progenie iactare soles, dux maxime bello,

Princeps pace domi, cuius respublica nutu

Statque caditque, potens et regni et regis, eo te

Deiicis usque, tui atque tuorum oblite bonorum,

Ut tibi non in honore pares, quos iam tua dudum

Immoderata feroxque superbia ferre recusat,

Verum etiam tenues et adhuc sine nomine, spurco

Ore tuo laceres, turpis delator in aurem !

Ex hoc coniectare licet quam caetera recta

Consilia in patriam tua sint, qua mente fideque

Communem ipse geras hodie rem, et gesseris ante !

Semper enim tibi cura malos conquirere servos

Prima fuit, servosque doli scelerumque ministros.                                          [p. 321]

Et se nemo tibi probus unquam addixit, ut illo

Momento, quo te leviter cognoscere coepit,

Non mox colligeret sua vasa pedemque referret.

Talia discordes animis dum praelia miscent

Privatasque tuentur opes, communia sensim

Robora deficiunt velut aegro in corpore vires,

Et turpi neglecta cadit respublica letho.

Hinc velut effusi duo montis vertice rivi

Lenis aquae circum viridantia prata feruntur

Ambiguo cursu et sinuosis flexibus errant,

Donec ab alterutro bibat omnis flumine campus,

Haud aliter primum nascens ea pestis in aula

Corripit omne hominum late genus, atque per urbes

Perque domos effusa venenum dissipat, inter

Pacatosque serit discordia semina cives.

Nobilitas omnis, iudex, patronus, et ipsa

Partibus alterutris plebecula vilis adhaeret.

Sic divisa bicepsque domus cum principis esset,

Convenere alii velut ad duo signa minores.

Perpaucis adeo mediis licet esse, quietem

Securam vanos ponentibus ante favores.

Sunt etiam nullis adiuncti regis amicis

Officiis, tantumque sua virtute recepti

In numeros, qui non minus ipsi hoc nomine solo

Iniustis odiis inimica a parte premuntur,

Quam si sponte sua contraria castra subissent.

Si quis honoris apex, aut si quis in urbe legendus

Forte magistratus, designant ante futurum

Unum aliquem florentem opibus vel amore potentum.

Hic, si vincet enim candentis factio panni,

Praetor erit ; si purpureus color obtinet, ille.

Cura tuendorum tam valde est cuique suorum

Insita, communisque rei neglectus ut aegrum

Indocto siquis malit concredere corpus                                                                [p. 322]

Atque rudi medico, aut nautae committere navem

Non satis experto pelagi discrimina, verum

Sanguine, vel patria, iuncto vel amore, vel usu,

Artificem notae fideique excludat et artis.

Atque his tanquam in centurias classesque tributis

Iudicibus, quis se patrono opponere tali

Ausit et in mediam descendere stultus arenam ?

Cui parent fasces et praetor et omne tribunal,

Arbitrioque suo qui dat vel tollit honores,

Cuius sexcenti veniunt ad iussa clientes ?

Iudicium est. Vincit meliorem gratia causam

Ingenuumque proterva pudorem audacia vincit.

Nae lingua hic pugnare, manuque in iure foroque

Conserere haud paulo melior, quam ducere in hostem

Armatas acies et aperto occurrere campo,

Utque minus multas hic cepit ab hostibus urbes

Quam vicos, et opima tenet quae praedia fraude

Vicinis erepta suis turbaque coacta

Disertorum hominum et corrupti iudicis astu.

Nimirum tales illi ante leguntur in usus,

Hoc domino referunt accepti munus honoris.

Malim nos, agitur quoties respublica, malim

Nos inimicitias et ponere iurgia, donec

Utilium fiat delectus in urbe virorum,

Cuiuscunque tribus atque ordinis ante fuissent.

Quod si forte duos inter certamen honoris

Inciderit, par et meritum virtusque duorum est,

Illum, cui fortuna tuae dedit esse cohortis

Quique tui gregis est, nec turpem ferre repulsam

Praelatumque alii nemo reprendere possit.

Quanquam nemo suae tam partis amore tenetur

Quin magnis aliquo post tempore possit ab illa

Disiungi meritis et in hanc concedere partem.

Acer erat bello iuvenis calidusque iuventa                                                 [p. 323]

Bantius et claris Nolae maioribus ortus.

Hunc prius ad Cannas caesorumque inter acervos

Seminecem inventum curaverat atque benigne

Cum donis et muneribus dimiserat ab se

Annibal in patriam, cuius non immemor ille

Ingentis meriti, quaerebat tradere Nolam

Annibali ; sensit Marcellus praetor et illum

Conciliare sibi officiis quam tollere poena

Maluit. Ergo hominem verbis appellat amicis,

Non ignota sibi dicens quae fortia facta

Ediderit, quot Romanis stipendia castris

Adversus Numidam vel Poenum fecerit hostem.

Pro quo, magna solent tribui quae fortibus illum

Praemia commeritum, simul ipsi corpore pulchro

Donat equum, pressos bigarum et imagine nummos

Quingentos, longeque ostendit plura daturum

Atque potestatem secum fore semper agendi

Cum velit, et faciles aditus et limen apertum.

His iuvenem dictis sic in peiora ruentem

Vertit, ut ex illo respublica tempore civem

Sit nullum factis meliorem experta fideque.

Sic nova spes veterem detrudit, et ultima quaeque

Respiciunt homines vulgo benefacta, velut quae

Solis amant radios herbaeque sequuntur euntem.

Ut tibi nulla tamen referatur gratia facti,

At pulchrum est inimicitias donare saluti

Communis patriae, pulchrum deponere partis

Quenque suae vehemens studium, ac communibus omnes

Conspirare animis et in unum cogere vires

Ad patriae curam, quae nos genuitque fovetque,

Quae nos ipsa suo complexa est nomine dulcis

Nostraque coniugia, et natos, et quicquid habemus

Praeterea carum, quicquid vel dicere nostrum

Possumus. Unde etiam patriae superesse cadenti                                           [p. 324]

Illa diu nequeunt ; nam singula posse teneri

Nequicquam speres amisso corpore membra.

VI, 7
 

Ad Arnoldum Ferrerium

Ferreri, quo nec melior nec doctior alter                                                              [A, p. 324]

Venit Aquitanis a finibus atque Garumna,

Te nunc legatum Venetis decedere ab oris,

Et retro in patriam vestigia flectere dicunt,

Post regi navatam operam tris amplius annos.

Ecquid erit praemi ? Faciet regina beatum,

Si sapit, et primos tibi rex mandabit honores,

Obstiterit nisi fama tuae virtutis et acres

lnvidiae morsus, quae plurima regnat in aula,

Invisumque hodie crimen commune bonorum.

Verum (inquis) docuit te lex divina carere

Posse bonis vanosque hominum contemnere fastus.

Recte, si coram poteris praestare quod absens

Promittis. Sed dura nimis sunt ora ferendo

Istorum, qui se prognatos Hectore dicunt,

Quorum atavi mercatores scribaeque fuere;

Aut si qui magnis orti maioribus, ipsi

Degenerant et nulla suis in moribus edunt

Signa, nihil referunt patriae aut virtutis avitae.

Ipse ego iam longo cui frons occalluit usu,

Duratae belloque manus, ad praelia semper

Certamenque novus venio, nec talia possum

Dedecora ulcisci, latere aut depellere regis.

Audio ; vel tristis repetes subsellia iudex,

Aut claram studiis Troiani Antenoris urbem,

Quae primum nostros olim coniunxit amores ;

Aut aliquo fugies, ubi nec cogare tueri

Quae minime nolis, et quo neque gesta ferantur.                                            [p. 325]

Sic adeo tectus vives, ut vivere nemo

Sentiat, et clausum obscuro putet esse sepulchro.

At non, Ferreri, tam parvo animoque remisso es,

Ut rem destituas communem, et publica turpi

Damna fuga cumules ignavi militis instar.

Verum ut te nemore in denso, aut in valle reducta

Abscondas hominum procul a conspectibus omni

Seposita rerum cura, tamen ipse quietum

Interpellabit vicinus et otia rumpet,

Vel tua nocturnus praedo versabitur intra

Septa domus finesve tuos iniustus arabit,

Intendet litem, vadimonia coget obire,

Inque forum retrahet. Sic nullus in orbe quietem

Dat locus. Ipse sibi facit otia quisque vel urbe

In media plenoque foro ; nec turbidus ille

Cum fuerit, ventis et tempestate carebit,

Quanvis Hesperidum spatietur solus in hortis.

Sed tua quo virtus non sese attollet, et unde

Non sese expediet disruptis libera vinclis ?

Tu quocunque loci deveneris, ut locus ille

Sit vacuus, sit perpetua caligine pressus,

Luce tamen propria lucebis sole nitenti

Purior. O tecum liceat consumere vitae

Quod superest animamque sinu deponere amici.

 

 

 

VI, 8
 

Ad Vidum Fabrum

Vates ille tuus simul importunus haberi                                                                [A, p. 325]

Coepit, in has latebras et devia senta recessit,

Pelopidas ubi non vultus, non ora videre

Cogitur. Aeternas habeo sanctissime grates

Phoebe tibi Musisque novem, quae demere curas

Aegrotoque animo potuistis reddere somnos.                                                  [p. 326]

Non ego solus in his metuam nec solus in altis

Arcadiae lucis media vel nocte vagari.

Non metuam fictis ut ne desertus amicis

Solus rure meo figam vestigia, solus

Nocte domum redeam. Mihi vos mihi namque dedistis

Noctes atque dies cantando ducere, Musae.

Quanquam lectorum comitum bona copia dudum

Nobis est provisa domi, bona copia rure.

Nam simul explosis placuerunt seria ludis,

Socratici praesto mihi sunt schola docta Platonis,

Una prius, divisa locis et deinde magistris ;

Paulus et his valde melior, quique eius alumni

Libris ostendere suis incognitus ante

Quis Deus et qua sit nobis pietate colendus.

Sin ludicra, leves omni regione poetae

Concursant et dulce ferunt ad sidera carmen.

Tot sunt, tam variaeque animi sapientis in omni

Laude voluptates, ut non sint plura iocosis

Ludorum genera. O recte illis si sciat uti,

Si bona tot congesta domi semperque parata

Nosset homo penitus, quam caetera parva putaret !

At mihi Diogenes Cyrenaeque urbis alumnus

Diversis ambo studiis peccasse videntur :

Ille quidem verae non libertatis amator,

Dum mundum et nitidum vitae genus odit inique ;

Hic regum mensas et dum convivia laudat,

Vestirique nimis pretiose curat et ungi.

Est aliquid medium : quod si tenuisset uterque,

Hic et deliciis, et sordibus ille vacaret.

Namque erit aeternum mihi felix atque beatus,

Qui placuit magno et sapienti pauper amico,

Praesertim virtute sua si fretus in altum

Contendit celsique fores patefecit amoris.

At constans et perpetuo mansura videtur                                                     [p. 327]

Gratia quam primum virtutis opinio iunxit,

Quae mox officiis vires accepit honestis,

Ut neque pauperior locupleti blandius unquam

Palpetur nec dives egenum flagitet ultra

Fas licitumque. Vides hominum quam cara benignis

Vita diis, quam sit natorum utrique parenti

Cara salus, tamen hi sua non in amore requirunt

Commoda. Nam teneris genitor quid speret ab annis ?

Quidve potens rerum Deus a mortalibus aegris ?

Iccirco leges uxorem interque maritum

Dona vetant, ne sit venalis gratia lecti

Deteriorque bonis meliorem pellat avitis.

Ac primos homines tales in amore fuisse

Credibile est, intacta priusquam virgo relictis

Iustitia excessit terris caelumque petivit.

Hoc primum veri specimen monstravit amoris

Et natura dedit ; morem corrupit honestum

Utilitas vilique hominum mens dedita lucro.

Nunc se quisque viro, putat a quo posse iuvari,

Tradit, egestatem quo sublevet atque labores ;

Nobilibus tenues, locupletibus aeris egeni,

Ut graciles alia suspendit ab arbore ramos

Non potis ipsa solo sursum se attollere vitis.

Quid miseri faciant ? Sunt unius omnia regis

In manibus, dare solus opes, dare solus honores

Ille potest. Ut totus ab uno flumine pagus

Haurit aquas, sic omnis ab uno Gallia rege

Et petit imperia et fasces et quicquid honorum est.

Quis tantum per se regem privatus adire

Audeat insuetumque aliis non ante ministris

Et ducibus praetentet iter ? Non vivida virtus,

Quamlibet ipsa viam possit cursumque tenere,

Ni praecursores habeat sibi regis amicos.

Accipe nunc autem pravum locupletis iniqui                                                [p. 328]

Ingeniumque animumque trucem moresque superbos.

Inflatus longo comitum grege, provocat iram,

Provocat invidiamque hominum superumque deorum,

Contemnit miseros et tanquam vilia ducit

Mancipia, haud memor unde quibusque ascendit in altum

Artibus et studiis, quam sit locus arduus omnis

Lubricus et quantas homini det saepe ruinas.

Nec nunquam his interpretibus scelerumque ministris

Ad praedas et lucra domum cogenda superbam

Utitur, et praefecturis et honoribus ornat,

Quo magis ipse magisque suo regat omnia victor

Arbitrio, fiat quo nulla potentia maior.

Si quis erit potior, cui sit pulcherrima virtus :

« Hoc mihi nil opus est, alium sibi quaerat amicum,

Non mihi non tales operas, non talia, clamat,

Posco ministeria ». Exclusus dimittitur ille,

Eiectaque mali tollunt virtute cachinnum.

“ Felices vero nimium nimiumque beati,

“ Qui potuere bonis animos compescere rebus

“ Et servare modum. Sed fortunatus et ille

Quem sic respexere dii, cui talis amicus

Contigit, ut tenuis mala ne contemnat amici

Et bonus in medium sua conferat, ut quasi patris

Unius heredes communiter illa fruantur ;

Qui tanquam positis versatur honoribus, aequo

Iure domi tecum patitur sua dicta refelli,

Communis tecum ludos et seria miscet,

Te vocat in partem studiorum, suscipit ultro

Sollicitus curamque tui rerumque tuarum,

Teque suae raro mensae dignatur honore

Et matutinum vespertinumque remittit

Officium, nisi res aliudve poposcerit usus ;

Nil adeo vetitum, nil turpe minusve decorum

Imperat, orando facilis facilisque iubendo ;                                                         [p. 329]

Et quem vel sua res vel publica distinet, illum

Quam volet usque diu fert non invitus abesse,

Suspicione vacans animus, nec crimina fingit

Ipse nec oblatis aperit sermonibus aures.

Talem Diogenes si sit expertus amicum,

Non temere et passim tenues ab amore potentum

Avocet et regum sapientes arceat aula.

Est in amicitiis solers adhibenda legendis

Cautio, sive humilem seu magnum quaeris amicum ;

Nam partem peccatur in hanc, peccatur in illam.

Saepius in magnis opibus celsaque vacillat

Fortuna malefidus amor, dum splendida plebem

Nobilitas, inopem dum spernit dives amicum.

Cum bove non asinus, cum dispare non coit impar,

Se nisi summittat maior prensumque minorem

Sublevet. At quotus is qui non assurgere malit ?

Sunt et signa tamen quibus hunc dignoscere possis,

Quae servata referre gradum aut inferre monebunt

Non obscura ; tegi quia nescit tempore longo

Insanae vitium mentis, simulataque virtus

Eiicit immensam mox exonerata laborum

Congeriem, positoque ruit furiosa pudore

lmprobitas animi ; namque acrior arte repressae

Impetus esse solet, sicut torrentis aquae vis

Maior erit, lapides si cursum et saxa morentur,

Aut effrenis equi, foribus qui fugit apertis

Excussumque equitem multa prosternat arena.

Fons et origo boni tamen est sapientia, quam qui

Nactus erit, semper sedato pectore vivet

Nec sibi nec turbas aliis dabit ; omnia magnis

Diis accepta feret, sua nec maiora videri

Nec meliora volet ; factis dictisque favebit

Alterius nec laudem alieno crimine quaeret.

Verum illud nihil insipiente ferocius esse,                                                  [p. 330]

Nil gravius domino ; quod si vecordibus ausis

Attulerit socias coniuncta potentia vires,

Exitiale malum miseris impendet amicis.

Insano tanquam iubeas si tradere ferrum,

Hos modo, nunc illos feriat discrimine nullo,

Ceu quondam furiis atque oestro percitus Aiax,

Esse putans hominum, pecudum qui colla secabat.

Cum semel humanos hominum natura piosque

Exuit affectus, et tantum agreste ferumque

Restitit ingenium, fit tigride saevior omni

Bellua, solam hominis retinens conversa figuram.

Adde merum venis, oleumque infunde camino ;

Non graviora suis incendia faucibus Aetna

Proiicit, ignivomi non et iuga celsa Vesuvi.

Difficile ingenuo alieni ferre furoris

Indomitam rabiem atque atrae convitia linguae.

Non ego spem tanti redimo ; mihi pluris in urbe est

Una dies transacta licentius inter amicos,

Rure vel in spatiis camporum, aut ilicis umbra,

Quam volucres fumi gerraeque loquentis inanes,

Et dubia promissa fide ventosaque verba.

Atqui nonnullos istorum ferre videmus

Ingenium moresque. Ferunt, quicunque pusilli

Sunt animi, quibus est libertas infima rerum.

Ut Davus haud dubitet plagas et verbera dorso

Ferre libens, ut mellitam voret ante placentam

Eque resignata pleno bibat ore lagena.

Stat magno spes illa nimis, quae dextera raro,

Saepe sinistra cadit ; frustrati deinde queruntur

Incusantque deos, et se mala plurima passos,

Rebus adhuc dubiis incautos ante futuri.

Clauditur hac plerunque tragoedia fine, sed horum

Nemo vicem doleat, qui se venientibus ultro

Involvere malis, praeclara et vana sequuti.                                                         [p. 331]

Ille sua talique indignus sorte, furentem

Qui metuens oppressus in ipsis retibus haesit

Nec potuit celeri quanvis evadere cursu.

Vir bello fugiens ipsos incurrit in hostes

Saepius, et vitare malum nequit arte magistra,

Quin nudus Siculis iaceat Palinurus in undis.

Haec me tempestas provectum longius alto

Si quando fractis excepit turbida velis,

Nec contra obniti remis datur ulla potestas,

Huc tanquam in portum fugio, nullique recurro

Cognitus ad silvam, quae caedua desiit esse,

Postquam sacra novem Musis Phoeboque dicata est,

Concessuque novi domini est adolescere coepta.

Hic aliquid scribove legove aut cogito semper ;

Hic vivo qualem primi vixisse feruntur

In terris homines mundi sub origine vitam,

Contentus parvo quod mi prius ipse paravi,

Cum bene morigeris natis et coniuge casta,

Vera fruens intincta nec ullo gaudia felle.

Nubibus interea pulsis et sole reducto,

Tu mare turbatum tranquilla fronte serenas.

Ast ego, sicut avis quae longis imbribus intus

Clausa sedet, liquidas exspectans luminis auras

Tandem sole novo se proripit, haud secus ipse

Nec desiderium vestri nec ferre quietem

Ultra posse ratus, meditor iam solvere portus ;

Rursus et incipio regredi gestire, pericli

Immemor, incertoque iterum me credere ponto.

VI, 9
 

Ad Arnoldum Ferrerium

Tam varia atque incerta vagatur epistola quam res.                                        [A, p. 332]

Hic sunt, Ferreri, variae ; modo nubere fratri

Regis, dotalesque suos regina Britannos

Et regni titulum nomenque afferre marito

Dicitur, ac iam stare paratas littore naves

Fama fuit proceresque Anglorum occurrere lectos.

Postridie tabulae solvuntur et irrita pacta.

Neutrius haec culpa, inter seque feruntur amare,

Sed sponsi comites patria discedere nolunt

Exiliumque vocant ; alii sua robora, vires

Imminuique suas metuunt, si forte resumptis

Inter nos iterum stulti concurrimus armis,

Experti duce sit quantum virtutis in illo.

Foemineis etiam iuvenilem, ut saepe videmus,

Blanditiis animum mutari posse verentur.

At rex, Parrisiis iam post sua terga relictis,

lbat in Armoricos venatum, nempe ubi saltus

Magnarum plenos narrabant esse ferarum.

Hanc alii regem falso praetexere causam,

Borbonios iuvenes amplecti velle marisque

Praefectum, quo nil mage formidabile nostris

Divitibus. Nam Castilio si tangere dextram

Regis et instillare duo aut tria in illius aurem

Verba datur, quas ille sibi regnoque parari

Audiet insidias, quae circunstare pericla,

Ni tandem somno velut experrectus ab alto

Asseret imperium patriaeque sibique, volentes

Et populos reget ipse manu clavumque tenebit,

Quem puerilis adhuc aetasque infirma vetabat.

Hic proceres nostros vexat timor intus et angit.                                                [p. 333]

Ergo omnes studio incumbunt vehementius omni,

Inceptum ne pergat iter rex ; multa relinqui

Commoda namque docent, redeuntibus affore multa.

Vincitur a multis nimirum incallidus unus

Duplicibus. Redeunt usque a Galeone Mocellum,

Et nunc fontis habent regem deserta Bleaudi.

De nobis quoque rumor erat, neque vanus ; et ore

Principis exceptum pavidam turbaverat aulam

Nescio quid. Simili compressus et is metus arte.

Sic mihi libertas dono concessa deorum

Illibata manet ; rident tamen usque maligni,

Quis sua res privata, gemunt quis publica curae.

Publica nemo adeo, Ferreri, publica curat,

Et patriae regisque in nullo nomen honore est.

Si videas nostrae (pudet hoc adscribere) gentis

Nocturnos aditus, furtiva locisque remotis

Colloquia aeterno Franci cum nominis hoste,

Ferreri, ducas suspiria pectore ab imo,

Et quisquis vel regis amat patriaeve salutem.

Sed desiderium nolo tibi tollere nostri,

Proxima quod nobis tua monstrat epistola. Namque

Si vicina meo tibi villa parabitur agro,

Si te convictore frui socioque licebit,

Caetera abesse animo tulerim non invidus aequo,

Et levior fuerit tolerabiliorque senectus ;

Tum reliquum faciemus iter iucundius una

Ad caelos, ubi certa quies promissa beatis.

 

 

 

VI, 10

 

Ad Adrianum Turnebum

Me tam praeclari noli, Turnebe, putare                                                                [A, p. 333]

Muneris oblitum, quod semper et omnibus horis

Contrecto manibus morbi solamen acuti,                                                             [p. 334]

Atque libens utor tali tantoque magistro,

Unde legens disco veterum secreta librorum,

Aut revoco in mentem longos desueta per annos.

Quod si scripta iuvant tua me tot pondere rerum

Oppressum, tanta curarum mole, senemque,

Maxima, crede mihi, iuvenes curisque solutos,

Maxima venturos capiet quandoque voluptas.

Felix ille tua potuit qui voce Latinis

Institui Graecisque, haud ille requiret Athaenas,

Haud Latium Romamque ! Beata Lutetia tanti

Moribus ingenioque viri ! Sed, amice, futuris

Consule temporibus, scribendi multa laborem

Suscipe, nec dubita chartis mandare, sequentum

Quae veniens aetas sit miratura nepotum.

Aude magnum aliquid, quaeso (nam posse putamus),

Et veterem longo possessam tempore palmam

Extorque Graecis Italisque, ut propria sicut

Armorum, sic sit studiorum gloria nobis !

 

 

VI, 11
 

Ad Vidum Fabrum

Tu me posse putas, quantum potuere priores,                                                  [A, p. 334]

Quantum ego, dum fortuna fuit. Sed gratia regum

Instar apis volitat quae circum florida rura,

Nunc huic, nunc alii blandos adspirat amores,

Floribus et notis post paulo inimica recedit.

O, spes qui posuere suas in regibus olim,

O stulti nimium, quorum fuit omne placendi

Auribus atque oculis studium ! Fugit illa voluptas,

Et delatorum satias subit ; ipse recurrens

Saepe sonus citharae lassatas afficit aures.

Quinetiam interdum sese rex colligit alto

Experrectus uti somno qui perfricat ora,                                                              [p. 335]

Et veris fictos secernere discit amicos ;

Odit quos etiam dilexerat ante, dolosae

Compertos fraudis, nec ludificarier ultra

Se patitur. Melius qui pulchra et plena salutis,

Libertate sua moderate et comiter usi

Consilia in medium proponere regibus audent.

Non illi meritis veniunt ad praemia semper

Digna suis, raro quoniam vel fortia reges

Consilia accipiunt, vel libera mentibus aequis,

Et molli blandoque magis sermone trahuntur.

Sic optabilior nebulonis vel parasiti

Sors erit, atque loco decedere coget honestum

lnsontemque virum ; qui non invitus abibit,

Invitus non ille domum parvosque penateis

Et patriam repetet ; sed dulcibus exiget aevum

Cum natis, cara cum coniuge, liber et omni

Ambitione vacans, urbis contemptor et aulae.

Causa fugae iustum solatur honesta dolorem,

Et mens ipsa sibi nullius conscia culpae.

Ipse ego, sive iubent discedere, sive manere,

Seu me consiliis adhibent, seu longius arcent,

Utrumvis obeam placidoque animoque libenti,

Pensans damna bonis. Minor est si gratia regum,

At minus invidiae est, odii minus atque laboris.

Nec tibi, nec prodesse tuis potes. Hoc quia feci

Dum potui, nulla est hodie mea culpa, sed eius

Immerito fasceis mihi qui detraxit inaneis.

At nos ambitio tenet arcta compede vinctos,

Ut servum hoc vitaeque vagum genus anteferamus

Natali patrioque solo placidaeque quieti.

Novi qui cumularat opes sub regibus amplas

Maiores Crasso, villas exstruxerat usque

Ad caelum nitidas. Tamen illi mors erat unum aut

Alterum abesse diem conspectu regis et aula,                                                   [p. 336]

Tanquam si solis radiis et luce careret.

Interea vereor paucis dum mensibus absum,

Occupet ut sedes alius, clausisque revertens

Excludar foribus, mihi sit migrare necesse.

Tantalus isne tibi vel Phineus esse videtur,

Quem Dirae mensa prohibent epulisque paratis ?

Quid gravis ille senex discedere iussus ab aula,

Et signum flavamque alii concedere ceram :

Num sese afflixit tanto depulsus honore ?

Demisitve animum ? Non ille, sed ut catus olim

Mercator, patriam post tempora longa reversus,

Quanvis iacturam partis fecisset in alto,

Relliquiis fruitur pelagi securus iniqui.

      Sic noster simul atque domum se contulit, arteis

Ingenuas repetit missas iam tempore longo,

Et studiis animum reficit, semperque legendo

Scribendove aliquid Musis et Apolline dignum ;

Aut virides lauros, aut coniferas cyparissos

Inserit, aut lento pinus sudore fluentes,

Felix depositum si non cupisset honorem

Sumere, et in medios iterum se tradere fluctus.

Exilium nulli domus est sua, praeter inertem

Si quis agat vitam somno vinoque sepultam,

Aut qui nullius studii capiatur amore,

Vespere solem optans orientem, mane cadentem.

At serere, et legere, et laetas intra horrea messes

Condere, vina cadis haurire domestica plenis,

Ordine maturos positis decerpere fructus

Arboribus, pingues subducere matribus agnos,

Lactanteis torrere sues, et corte petitas

Gallinas media festis apponere mensis,

Aeria geminos deducere turre columbos,

Et laqueis captare feras, et fallere visco

Incautas volucreis, pullos educere nidis,                                                              [p. 337]

Piscari, librumve manu servare tenentem

Retia, et ad captam cursu contendere praedam.

Mille voluptates aliae, quas rustica vita

Dulcis habet, longe urbanas superare videntur

Atque Palatinas omnes. Huc Palladis artes

Et longo doctrina parata accesserit usu,

Qua possis hiemem longas et fallere noctes,

Et pietas et vera Dei cultura potentis,

Cui bona tot gratis animis accepta feramus.

Haec ita sunt. At posse negas hoc tempore vultum

Ferre superciliumque hominum, qui te ante beatum

Florentemque diu rebus coluere secundis.

Nunc subito spernunt mutata sorte iacentem.

Quanquam vir fortis nunquam iacet, altius immo

Erigitur contra, pressusque resurgit, ut arbos,

Texuntur Graecis victoribus unde coronae,

Nam quem nullus honos, quem gloria nulla superbum

Altius evexit, nec fors contraria pellet,

Deiicietve gradu, sed utrisque videbitur idem

Temporibus, neque re sapiens mutabitur ulla.

Nec vero metues salsae convicia linguae,

Non magis irato quam si canis adlatret ore.

Eventus ergo meditemur et ante futuros ;

Et quaecunque mari tempestas atra vel alba

Incubuit, praesente animo fortique feramus,

Persuasi rapidis Aquilonibus omnia ferri.

Omnibus ista fuere et sunt communia regnis,

Ut firma et stabilis sit nulla potentia, pendet

Quae regum libito : mala sunt haec propria nostri

Temporis. Ipse bona rex praeditus indole, mater

Regni et regis amans, sed in illo spernitur aetas,

Sexus in hac, quando procerum ad se quisque supremam

Vim trahit imperii, caedemque malumque minantur.

Nos miseri, quibus infirmae ad certamina vires,                                                [p. 338]

Libertatem animi vocisque tenemus ; at ipsa

Virtus paucorum scelere est vitioque ligata.

At tu sume animos, et viribus auctus et armis,

Carole, ius repetens puero tibi nuper ademptum,

Perge istos pestem patriae delere tyrannos,

Perge suprastanteis gladios removere bonorum

Faucibus et iugulis, ut libertate recepta

Gaudeat, et domino tibi Gallia serviat uni.

 

 

VI, 12
 

Ad Iacobum Corbinellum

Corbinelle, libens te plus fruar omnibus uno,                                                     [A, p. 338]

Praesentisque animum sermone oblecter amici,

Si ratio, si res utriusque et tempora ferrent.

Verum in luce hominumque iuvat te vivere coetu,

Et colere antiquis habitatas civibus urbes,

Aut dare te comitem germano regis. Agelli

Cultor ego exigui, quem rex dedit, annua praeter

Commoda, quae largo tribuuntur maxima fisco.

Atque (ut longinquis in amoribus esse videmus)

Nostra locis disiuncta quidem sunt corpora, verum

Conveniens et pene voluntas una duorum est,

Nec sors dissimilis prorsus, nisi quod breve nobis

Restat curriculum, tibi vix media incipit aetas.

Tu servare modum nosti prope solus in aula,

Et praeferre bonas inhonestis quaestibus artes ;

Tu prius in patria meritos quam laetus honores

Acciperes, prima sensisti tela iuventa

Invidiae primoque obstantia limine claustra.

Nam praecox ut erat tuaque annos ante diemque

Virtus, sic etiam tua praecoqua fata fuere.

Multi, non obscura dares cum signa futurae

Virtutis, cupiere orientem extinguere lucem ;                                                    [p. 339]

Nec tamen abruptus virtutis cursus eunti

Quanvis se fortuna tibi contraria ferret.

Me tardum et lentum mea sors et crescere sivit,

Et demum est aggressa senem solioque superbo

Deiecit, sanctum inque merentem dicere nolo,

At fidum legum custodem, at regis amantem,

Et patriae cupidum, at studiosum pacis et oti.

Hunc adeo casum nostri flevere propinqui,

Et luxere velut defunctum et luce carentem.

Nil miserabilius vivis contingere nobis

Unquam posse rati, longo quam tempore gestos

Nullo deinde suo merito deperdere honores,

Et laudi superesse suae, tristemque senectam

Exigere in tenebris longe soloque recessu,

Fortunae retinentem insignia nulla prioris.

Quam levia haec collata bonorum caedibus atque

Exsiliis ! Ego sum discedere iussus ab aula,

Non tamen in Pontum, non ad Garamantas et Indos,

Sed rus vicinum atque ipsis sub moenibus urbis

Pene situm, rus longe his usibus ante paratum.

Quo bene de patria meriti post maxima bella

Victrici confecta manu, post templa deorum

Consiliis servata suis, pro munere magno

Dimitti petiere, velut commune laborum

Perfugium et placidam fessis aetate quietem.

Quanto plura Deus, quanto maiora reliquit,

Quam fraus quae nobis et vis inimica tulere !

Quantulus hic labor est, quanta mercede repensus

In caelis, si vera Dei promissa fatemur !

Ac nostros debent animos nihil ista movere,

Si calcata Deo sequimur vestigia, duram

Primum difficilemque viam plenamque laborum,

Qua sola nostris animis penetrabile caelum.

Sed iam spe fretis vitae melioris, iniquum                                                           [p. 340]

Hoc iter et rectum, paulatim mollius esse

Incipit, et iucunda viae super ultima fiunt.

Fac tamen hoc etiam vel non mediocre, vel ingens

Esse malum, privari adspectu regis et aulae,

Exiliique domum aut alio concedere causa,

Non tamen aut mihi praecipuum est, aut accidit ante

Nulli alii ; immo etiam est optabile nobis.

Nam quae adeo virtus, sive hanc respublica, sive

Regnum habuit, longos unquam duravit in annos

Incolumis ? Quae vim potuit perferre malorum ?

Multa tibi possim proferre exempla petita

E veterum libris, nostra ipsa his nec caret aetas.

Vidimus (haud ignota loquor nostrisve remota

Temporibus) multos post longam operamque fidelem

Navatam patriae summa virtute, coactos

Cedere soricibus tandem tineisque palati,

Qui numerus faciles solet ingens rodere fiscos,

Quo minus in nobis subitum mirabere casum,

Praesidio nixis modico contra aspera rerum.

Nil fixum aut stabile in terris. Sua fata quibusdam

Sera venire solent, aliis praevertere tempus.

Interdum nostris oculis obducitur error,

Et mala quae nobis atrocia saepe videntur,

Non re sunt eadem, quin saepius et bene vertunt,

Et mutata solent nobis afferre salutem,

Ut vomica hostili ferro est adaperta quibusdam.

Experto mihi crede, ipsis obsistere durum est

Principiis, verum proclivia deinde sequentur

Omnia. Namque pares nobis cuicunque ferendo

Sufficit ipse Deus vires animosque labori.

Non tamen ille manus victus dabit, armaque ponet

Continuo humani generis vetus hostis, at omnes

Aggreditur tentatque vias artesque nocendi.

Exilium potis es perferreque damna bonorum,                                           [p. 341]

Fortis et adversum maiora pericula surgis,

Nec dubitas ipsam pro Christo exponere vitam.

Non ideo confide, tuis securus inersque

Viribus ! Immo etiam atque etiam circunspice, ne te

Decipiat serpens et imagine ludat honesti !

Saepe bonis nimiam studiis rebusque potenter

Navanteis operam, sed non ratione modoque,

Gloria amorque sui, vel perdidit inscius error,

Monstratum caelo per iter seu tendere nolunt,

Sive Deum quaerunt humanas nosse per artes.

Sexcenti prope sunt anni, quibus exule Paulo

Regnat Aristoteles ipsa intra tecta domumque

Christi, simiolaeque aliae peregrina gerentes

Pallia ; Graecorum schola, non ecclesia Christi

Illa fuit. Non sic, non sic, vetera illa priorum

Lumina doctorum, quibus est si forte necesse

Chrysippi, aut aliquod placitum laudare Platonis,

Aut veteris numeros et verba citare poetae,

Praefantur veniam, non quin prius illa tenerent

Pubere vix mento Graecis accepta magistris,

Aut quia prorsum alios vellent prohibere legendis

Graecorum scriptis, didicissent quae prius ipsi ;

Sed parce timideque suis tradenda putabant,

Quae Paulus multo praeceperat ante caveri,

Ne, sicut perhibent Sirenum cantibus, aures

Simpliciorum hominum scriptis caperentur amoenis.

Quam me tot frustra meliores poenitet annos

Verbis impendisse magis quam rebus, et instar

Picarum veteres imitari voce Latinos

Conatum, aut Graecae modulos et carmina linguae.

Res abiere ; ego balbus et infans turpiter haesi in

Grammaticis, pueri quae matris ab ubere quondam

Sugere, vel dictata rudi nutricis ab ore

Excipere a teneris primaque aetate solebant.                                                    [p. 342]

Tum Graece laus nulla fuit vel scire Latine ;

Non mage, quam nostrae cui sit facundia linguae

Nec plausus, nec honos hodie conceditur ulli ;

Et tantum studii tam parva ponitur in re !

Me torquent hodieque senem scholia addita libris,

Et Pollux et Festus et innumerabilis ista

Natio scriptorum claris inimica bonisque

Ingeniis. Tam dirus amor studiumque loquendi est !

Quidam sanati narrans divinitus aegri

Historiam, nota illa refugit : « Tolle grabatum »,

Verba, velut scopulum, atque alia his subdenda putavit

Dura minus ; cui tum doctusque piusque sacerdos,

An vero Graece Christo scis Hebraiceque

Tu melius ? Non aut potuit legere optima quaeque

Verba Deus, fandoque omnes superare disertos ?

Quod si porticibus nomen quae secta recepit,

Quae sapere imprimis plusque omnibus una videtur,

Res adamat, non cassa et inane sonantia verba,

Quid nos par facere est sobolemque genusque deorum,

Qui res humanas omneis discrimine nullo

Despicimus, vitamque aliam meditamur Olympo ?

Ergo ne schola nos sapientum fallat inanis,

Neu benedicendi studium : sapientia mundi

Vana tumet, vera et solida est sapientia caelo.

Illam adeo quicunque suis adquirere tandem

Viribus, ingenii vel acumine, posse putarunt,

Ut pueri cecidere, obscuris inque tenebris

Erravere diu, velut orbi et luce carentes.

Namque Dei summi virtutem, ut caetera, dono

Accipimus ; virtus alia omnis vix tenet umbram

Illius, haud verae virtutis nomine digna.

Quo mihi tot veterum libri, si nec Deus illis

Author virtutum, nec discitur ipsa legendis

Virtus, et via me recta quae ducat olympum ?                                                   [p. 343]

An non verior est vox et sententia Pauli,

Qui praeter Christum nihil est se scire professus,

Christum supplicio et servili morte peremptum,

Verum etiam crassis homines et pinguibus ire

Altius ingeniis, et vi perrumpere caelum ?

Discipulos Christus non urbe foroque petivit,

Non Academeiae spatiis superive Lycei

Delegit bis sex comites, qui mystica sacra

Gentibus efferrent, prius ignorata, profanis.

Piscatu tenuem quaerebant aequore victum,

Nulla sub urbanis docti praecepta magistris.

Hi tamen effusi per vicos, oppida, et urbes,

Omne genus paucis hominum cepere diebus,

Reges, et populos, et summa atque infima quaeque

Retibus inclusere suis. Ea retia captos

Eripuere malis praedaeque fuere saluti.

Ipse Deo genitus grates egisse parenti

Dicitur, et magnum vivens testatus amorem,

Pro quo res longa penitus caligine mersas

Magni arcana Dei, rudibus patefecerat atque

Indoctis hominum, despecta obscuraque vulgi

Ingenia anteferens sapientibus atque superbis.

Haec tibi Parrisia qui nunc versaris in urbe,

Carnutum vacuo scribebam solus in agro,

Nascens sponte dedit buxus cui plurima nomen.

Sed quicunque locus nos est habiturus habetque,

Corbinelle, iter hoc, seu longum, seu breve, cincti

More viatorum carpamus, et illa putemus

Denique vera Dei vitae promissa futurae !

Caetera praetereunt, siccis ut saepe videmus

Purpureos anni flores arescere pratis.

 

 

VI, 13

Ad Antonium Vaccam Italum                                                                                    

Vacca, tibi multis frons est inarata genaeque                                                    [A, p. 344]

Impressae rugis ; nobis hoc amplius albi

Crines et mento propendens barba senili,

Surdae aures lippique oculi, male olentiaque ora,

Et calvum sine honore caput, maciesque medullas

Ossibus et toto depascens corpore succum.

Praeteriere dies et tempora laeta iuventae,

Deterior tacitis obrepsit passibus aetas.

Tempus utrique, velut post longa pericula nautis,

Moliri in patriam reditum dispansaque vela

Contrahere, et stabili tandem consistere portu.

Vacca, fuit noster gravis et longissimus error,

Plurima quo nobis sese obvia monstra tulere,

Quam varia Ionio vix conspiciuntur in alto.

Quando igitur patria atque domo, longisque locorum

Divisi spatiis, pariter convenimus ambo

Buxum, qui pingui Carnutum vicus in agro,

Consulere in medium atque una decernere par est.

Namque levis nec res agitur nec ludicra, nempe

Interitusve salusve animorum, queis nihil aeque

Carum aut antiquum debet mortalibus esse.

Te compello igitur magno te, Vacca, sonore,

Tu mihi, Vacca, refer voces et dicta vicissim.

Ponamus studia haec fallacis inania mundi,

Ponamus nummi studium, ponamus honorum,

Quorum vel brevis usus erit vel nullus ; et instat,

Instat summa dies. Vitae reddenda prioris

Mox ratio, nos inveniat minus ille paratos

Quam vereor. Pueris potuit qui, Vacca, remitti,

Longaevis senibus fit inexcusabilis error,

Et contempta Dei clementia tempore longo                                                       [p. 345]

Iustas inque graves paulatim vertitur iras.

Ecquid erit praemi post tantos, Vacca, labores ?

Quid navasse operae dicemus ? Ubi illa parentum

Nostrorum promissa lacus in margine sacri ?

Nequidquam expulsus flatuque exterritus oris

Daemon, nequidquam mundo blandisque remissus

Nuntius illecebris, nequidquam caetera, falso

Optima quae ducunt homines et maxima, coram

Execrata Deo atque aeternum iussa valere.

Si nos immemores antiqui foederis illa

Missa prius sequimur reiectaque, non aliter quam

Quae redit ad vomitum canis expulsumque resumit

Ore cibum ; vel qui nomen sub rege professus

Militiae, subito versis contraria signis

Castra petit scutoque novos inscribit honores.

Nil mihi profuerit magnorum gratia regum,

Nil tibi pontificum, frustraque patentia late

Praedia, magnificas frustra iactabimus aedes,

Frustra defossa nummos tellure repostos,

Aut loculis frustra duplicatam foenore sortem.

Stultum est humanis hominem confidere rebus,

Et spectare sui similes nitique caducis

Praesidiis, alto quae sunt firmissima caelo.

Difficile est dominis pariter servire duobus,

Praesertim disconveniens disparque voluntas

Si fuerit, nec cultu utrique litabitur uno.

Nullum fert in amore parem Deus, et rapit ad se

Totum hominem totoque coli se pectore poscit.

Vacca, Deum, dum vita manet, dumque hos regit artus

Spiritus, et votis et pura mente colamus.

Nec satis est coluisse, nisi huc accesserit illa

Compedibus quae nos auratis gratia vincit,

Et facit ut nostris aeque cupiamus amicis

Ac nobis : caelo, caelo tamen ipsa petenda est                                                 [p. 346]

Gratia, quae concessa simul spiraverit intus

Cordibus in nostris et sacrum accenderit ignem.

Nos quoque pro captu nostro et pro parte virili

Huc studium conferre operamque impendere nostram

Convenit, ut quoquo trahit aut vocat ille, sequamur.

Non etenim resides animosque suaeque salutis

Immemores vult esse Deus : cumque omnia nobis

Suppeditet large, tamen et sua dona vicissim

Nostra exerceri cura duroque labore

Exigit, ut rorem pluviam solemque benigne

Sufficit agricolis, segetem tamen haud sine cultu

Surgere maturosque sinit producere fructus.

Consistit virtus in agendo tota, nec ullum

Clausa intus miseris praebet mortalibus usum.

Vana fides frustraque operum iactatur inanis,

Exercenda manus nocturnis atque diurnis.

Ex factis nam quisque suis vel praemia laetus,

Vel meritas animo referetque in corpore poenas.

Nudi omnes et pectoribus sistemur apertis

Iudicio, nec clausum illi aut tacitum fore quidquam

Speremus, caecisque tegi nos posse latebris.

Sero Phryges sapient ; locus illo tempore nobis

Nullus erit veniae, nullius gratia culpae.

Quam nullam in partem et curam venisse volemus,

Vacca, rei communis, et in tenui potius re

Versati, nido non excessisse paterno.

Vix animae insontes et candida pectora coram

Stare Deo poterunt, et vultum ferre severi

Iudicis : heu me quid fiet, me quem premit intus

Vis numerusque ingens et conscia turba malorum.

Vacca, via ad caelos angusta est difficilisque

Ascensu, nos multa gravant celeremque volatum

Impediunt, multis et humi depressa iacet mens,

Ut nequeant caput erigere, aut os tollere caelo :                                              [p. 347]

Quae nisi vera forent, nequidquam iam Deus olim

Ditibus ingressum ad superos aditumque negarit,

Et munire viam caelo praeceperit, omni

Mole gravique prius proiecto pondere rerum.

At pulchrum praestare aliis mortalibus unum,

Atque inter splendere suos, augere domi rem,

Egregium natis in morte relinquere nomen.

Pulchrum, Vacca, locus si non hic lubricus esset,

Si non obvia se tam multa pericula ferrent.

Difficile at servare modum ; trahit improba mentes

Ambitio, vel amor nummi, comitesque sequuntur

Vis, dolus, insidiaeque latentes, furta, rapinae.

Qua nos perpetuo speremus ut abfore culpa,

Felicesque domi, vel degere posse beatos,

Vivamus regi et patriae, vivamus amicis.

Necdum expressa tamen praescriptae linea vitae

Monstratum per iter domibusque bonisque relictis,

Sublata inque humeros cruce. Quae si dura videtur

Vivendi ratio, at tutissima in omnibus una est,

Et levis illa tamen fiet facilisque ferendo,

Nos Deus omnipotens simul ac respexerit alto.

Vacca, mihi liceat caelo deducere carmen,

Quaeque sit in terris merces memorare laborum.

Quae pulchris hominum referatur gratia factis !

Non vetera aut aliena petam, longeque remota

Quanvis historiis pleni sint talibus omnes

Scriptorum libri, nec copia defuit unquam.

Nos duo, nos erimus documento, clarus uterque

Luce magis parta et propria quam luce parentum :

Viximus utiliter patriae nostrisque sine ullo

Probro, ignominia turpisve cupidine lucri.

Huc quoque praeclaras gnave coniunximus artes.

Romano tua saepe foro facundia plausum                                                          [p. 348]

Rettulit astantis magno clamore coronae.

Ius quoque te populis aiunt dixisse Latinis,

Multaque magnorum gessisse negotia Romae

Pontificum, gessisse aliis regionibus extra

Urbem atque Italiam, magna cum laude peracti

Muneris, integra tam re quam nomine fama.

Nec nos obscuri vel inertes viximus omni

Emenso spatio vitae civilis honorum,

Ut posset fortuna mihi suspecta videri.

Tantum ornamenti et decoris cumularat in uno

Haec nobis via prima aevi, producta per omnes

Deinceps illa gradus, plus quam speravimus ipsi.

Neuter at invidiae potuit vitare venenum,

Quod plerunque bonis communi re bene gesta

Accidit iniustis a civibus et male gratis.

Te socii rodunt absentem dente canino,

Defraudantque tuos iusta mercede labores ;

Me circunstantes regem tigresque lupique,

Regia gaza cavis rapiunt qui condita fiscis,

Otia quique timent, nec tuto vivere pace

Posse putant, omnes quibus est vel denique cordi

Et curae sua res, qui regem et publica temnunt

Tanquam nocturnos visus et nomen inane.

Externo neque rege suum discernere regem

Norunt, limitibusque revulsis omnia miscent ;

Nec referre putant affixane lilia portis

Et muris videant, an Iberae insignia gentis.

Isti, inquam, suasorem omnes me pacis et oti,

Custodem legum vigilem, nec furta ferentem

Eiecere loco ; nunc omnia turpiter audent

Sublato custode putantque impune licere

Omnia, tanquam olim capta solet hostibus urbe.

Legitimi vix ulla manent vestigia regni.                                                                 [p. 349]

Quo nil credendum fallacibus esse monemur

Promissis hominum, sed terris sponte relictis

Sub pedibus, sursum ad superos intendere corda,

Sursum animos aliamque in caelis quaerere vitam.

Haec scripsi tibi, Vacca, iocosis seria miscens

Carminibus ; tu res animo, non verba repones.